Interview: Lieke Kézér over haar debuutroman De afwezigen

‘Wereldberoemde muzikanten zijn vaak niet gelukkig’

Lieke Kézér won met haar debuutroman De afwezigen in juli de ANV Debutantenprijs 2017 en in oktober de Bronzen Uil 2017 voor de beste Nederlandstalige debuutroman. De jury van die laatste prijs schreef: ‘Door de zorgvuldig opgebouwde perspectiefwisselingen en een hoog tempo wordt de lezer betrokken bij personages die zich stotterend, haperend, snuivend en soms opportunistisch door een heftig leven worstelen. De auteur slaagt erin de donkere thematiek met de troost en de schoonheid van de muziek te verzachten.’

Door Monique Huijdink

Hoe lang heb je aan dit debuut gewerkt?
‘Het is een enorm lang proces geweest omdat ik steeds ontevreden was over de vorm. Het duurde heel lang voor ik vond dat het goed was. Het duurde ook lang voor ik me echt kon concentreren op het schrijven van het boek. Daarvoor moet je je toch afsluiten en een beetje asociaal worden. Het idee was er al heel vroeg. Ik werkte bij de muziekzender TMF en later bij MTV als producer en deed veel interviews met muzikanten. Het viel me op hoe vaak deze mensen die alles hadden bereikt en wereldfaam hadden, niet gelukkig waren. Ik las dat 70% van de jongeren graag beroemd wil worden, niet omdat ze ergens goed in zijn maar gewoon voor de roem. Maar degenen die dat daadwerkelijk zijn, zijn niet gelukkig. Layne Staley van de rockband Alice in Chains is een goed voorbeeld. In het laatste interview voor zijn overlijden in 2002 vertelde hij zijn levensverhaal. Hoe hij als kleine jongen verlaten was door zijn vader. Hij begreep nooit waarom en dacht: als ik beroemd word, komt hij vast terug. Toen hij met zijn band wereldwijd doorbrak stond inderdaad ineens die vader op de stoep. Zijn vader bleek aan de drugs verslaafd te zijn en heeft hem meegetrokken in de ondergang. Hij zocht zijn zoon alleen op voor het geld en was degene die Staley ook verslaafd maakte aan heroïne. Steeds als het met Staley weer een beetje goed ging, kwam zijn vader opdagen om hem weer onderuit te halen. In dat laatste interview weet hij al dat hij niet lang meer te leven heeft en vertelt dan dat het juist met zijn vader heel goed gaat. De man die hem had moeten beschermen werd zijn ondergang. Meer jong overleden rocksterren als Kurt Cobain, Jimmy Hendrix en ook Amy Winehouse hebben een soortgelijke achtergrond, ze kwamen vaak uit gebroken gezinnen. Ze hadden last van demonen uit hun verleden. Mijn hoofdpersoon Joshua James lijkt daar een beetje op.’

Joshua James wordt na een ongelukkige jeugd met een afwezige vader en de dood van zijn moeder opgevangen door de overbuurman die hem saxofoon leert spelen. Daarmee wordt hij wereldberoemd. Maar de titel zegt het al: het boek gaat ook over mensen die er niet zijn. Waarom wilde je het daar over hebben?
‘Daarom heeft het schrijven zo lang geduurd. Mijn moeder overleed plotseling aan een hartstilstand toen ik 19 was. Dat maakte op die leeftijd zo’n diepe indruk, dat iemand opeens weg is. Dat was heel moeilijk. Ik besefte later dat ik die ervaring wel in het boek moest verwerken omdat het iets van mij is. Het was jaren later een beetje een drempel om dat weer naar boven te halen. Uiteindelijk bleek het oprakelen van die emoties minder moeilijk dan ik dacht. Er is ook hoop en troost in het boek terecht gekomen.’

Welke rol had je aanvankelijk in gedachten voor de muziek?
‘Mijn ervaringen in de muziekindustrie en alle interviews die ik maakte met muzikanten waren een belangrijk onderdeel van mijn leven. Het was dus logisch dat het daar ook over zou gaan. Maar het boek is niet autobiografisch, het is niet mijn levensverhaal. Er zitten natuurlijk wel gevoelens en ervaringen van mij in. En mijn observaties.’

Alle personages zijn Amerikanen en het verhaal speelt zich ook bijna helemaal af in de VS, op een klein uitstapje naar Amsterdam na. Je beschrijft Amerikaanse straten en gebouwen met veel gevoel voor detail. Ben je vaak in de VS geweest?
‘Voor mijn werk was ik vaak in Los Angeles en New York. Het was voor mij meteen duidelijk dat het verhaal zich daar zou afspelen. Het gebeurt ook niet zo vaak dat een wereldberoemde muzikant uit Nederland komt. Mijn personage moest echt wereldberoemd zijn. Ik maakte destijds geen aantekeningen van de details van de omgeving, die zijn aan mijn fantasie ontsproten. Ik keek wel goed rond, zeker in New York. Later ben ik met Google Earth gaan checken of mijn herinneringen overeenkwamen met de werkelijkheid want ik wilde dat de beschrijvingen van straten en gebouwen zouden kloppen. Maar voor de sfeer en de geur is het goed dat ik er echt geweest ben.’

Hoe kwam je op het idee om de manager van Joshua een grote vertelrol te geven?
‘Ik wilde dat Joshua ook een soort afwezige was; zijn verhaal bij monde van anderen vertellen. Hij praat ook niet. Ik ben veel mannen als deze manager tegengekomen, iemand die zo bezeten is van zijn werk dat het hem alles kost. Als hij maar met zo’n muzikant onderweg kan zijn. Iets te zwaarlijvige, slecht etende, gescheiden mannen met meerdere kinderen. Voor Joshua is de manager een vaderfiguur. Zijn eigen vader verdween al snel uit zijn leven. Managers spelen die rol van surrogaatvader of –moeder voor veel artiesten. Grote artiesten worden in de watten gelegd, ze hebben maar één taak en dat is ’s avonds op het podium staan. Ze zijn verantwoordelijk voor honderden mensen die van hen afhankelijk zijn voor hun inkomen. Er is er dus alles aan gelegen om de artiest op dat podium te krijgen. Ze hoeven niets te beslissen, alles wordt voor ze gedaan, ze worden eigenlijk geleefd. In De afwezigen is het probleem dat Joshua verslaafd is dankzij de slechte invloed van zijn vader maar de manager krijgt Joshua niet van de drugs af.’

Waarom koos je voor jazz als muziekvorm in dit boek?
‘Dat ging intuïtief. Ik houd eigenlijk helemaal niet van jazz, maar het moest een muziekvorm zijn waarin je je kunt verliezen en waarin weinig regels zijn: heel experimenteel met verschillende lagen. Het moest een bepaalde sfeer scheppen. Er zijn ook prachtige anekdotes uit de jazzwereld, bijvoorbeeld over Miles Davis. Hij speelde in Chicago in een zaal waar in een naastgelegen pand brand uitbrak. Ondanks de rook die in de zaal binnendrong speelde hij gewoon door en wilde niemand de zaal verlaten omdat hij zo geweldig speelde. Jazzmuziek kent schitterende verhalen.’

Elvis Presley speelt ook een belangrijke rol in het boek. Ben je fan?
‘Elvis is een oude liefde van mij ook al was ik pas een jaar oud toen hij overleed. Hij is een icoon, ik houd van zijn muziek. De tragiek van die man spreekt me ook erg aan. Mijn hond heb ik zelfs Elvis genoemd. Elvis Presley fungeert als rode draad door alle hoofdstukken heen met alle verschillende personages en in verschillende jaren. De moeder van Joshua houdt zich met de films van Elvis op de been. Zij gaat zelfs zover dat ze denkt dat hij bij haar is en van haar houdt. Veel personages in het boek hebben dromen die niet uitkomen, ambities die gefnuikt worden. Ze verknoeien hun tijd. Alleen Joshua heeft succes, terwijl hij de enige is die juist geen ambities heeft.’